تقریباً دو سال پیش و با آغاز دور جدید جنگ در قره‌باغ میان آذربایجان و ارمنستان، گروهی از ترکمن‌های تکفیری با سرعت به سمت منطقه درگیری قره‌باغ به حرکت درآمدند. در آن زمان مردم محلی با مشاهده گروه‌های مسلح سوار بر خودروهای تویوتا برای آن‌ها دست تکان دادند و با فریاد الله‌اکبر از آن‌ها استقبال کردند. سرنوشت مقرر کرد که افراطی‌ترین تروریست‌های تکفیری با دولت آذربایجان متحد شوند تا ارامنه را از سرزمین‌های اشغالی بیرون کنند. جالب‌تر اینکه دولت ارمنستان یک سال پیش از این رویدادها بزرگراه‌های قره‌باغ را باز کرد و در آن زمان به یک مزیت راهبردی برای باکو تبدیل شد که در نتیجه از طریق آن گروه‌های تروریستی فعال در سوریه با چندین پرواز چارتر به محل درگیری منتقل شدند. در آن زمان روزنامه «آرم تایمز» ارمنستان نوشت که قره‌باغ به زودی به سوریه‌ای جدید تبدیل خواهد شد. پیوند گروه‌های قفقاز شمالی، داعش و تروریست‌های تکفیری از دیرباز مورد توجه بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران منطقه بوده است.

براساس گزارش رسانه‌های تحلیلی‌خبری، از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، منطقه قفقاز از جمله قفقاز شمالی و جنوبی یکی از اهداف مهم گروه‌های وهابی و سلفی برآمده از رژیم آل سعود در عربستان سعودی، القاعده در عراق و داعش در سوریه بوده است. پروژه تبدیل قفقاز به یک منطقه وهابی بسیار مورد توجه طراحان آن است، زیرا قفقاز شمالی بخشی از ترکیب بوروکراتیک فدراسیون روسیه است که رقیب اصلی ایالات متحده و گروه کشورهای تحت فرماندهی ناتو در زمینه ژئوپلتیک محسوب می‌شود. منطقه قفقاز جنوبی به دلیل همسایگی با روسیه، منطقه مهم درگیری با این کشور محسوب می‌شود. عامل دیگر اهمیت قفقاز برای طراحان پروژه گسترش وهابیت در آن، همجواری جغرافیایی و شباهت فرهنگی این منطقه با ایران است.
در گزارشی که سال گذشته توسط مؤسسه مطالعات امنیتی روسیه منتشر شد، آمده است که پس از شکست تروریست‌ها در سوریه و عراق، خط تکفیری‌ها تغییر جهت داده و در جهت ضربه زدن به روسیه، فشار بر ایران و ایجاد مشکلات امنیتی برای کشورهای منطقه قفقاز و سایر مناطق بازتولید شده‌اند. نکته قابل توجه این است که طراحان پروژه سوریه‌سازی قفقاز در تلاش‌اند تا پایگاهی اجتماعی برای تروریست‌ها در این منطقه تعریف کنند و قفقاز را مهد سلفی‌گری می‌دانند.
به منظور بررسی آخرین تحولات در منطقه قفقاز و آسیای میانه که به‌تازگی شاهد درگیری‌های مرزی میان کشورهای همجوار بوده و گزارش‌های خبری از مشارکت گروه‌های تروریستی در آن حکایت دارند، با جمال واکیم، استاد دانشگاه در لبنان و تحلیلگر برجسته مسائل آسیای میانه گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه جزئیات آن را می‌خوانید:

علت تنش‌های اخیر در منطقه قفقاز و تشدید آن بین آذربایجان و ارمنستان چیست؟
نزاع بین ارمنستان و آذربایجان، برخی دلایل داخلی دارد که به منطقه مورد نزاع قره‌باغ مرتبط است، اما باید بگویم این بار تلاش‌های آمریکا برای ورود نیکول باشنیان، نخست‌وزیر ارمنستان به جنگ فراگیر با آذربایجان، تنش در منطقه قفقاز را تشدید کرده است. این موضوع در ارتباط با درگیری‌های مرزی میان قرقیزستان و ازبکستان هم صدق می‌کند و دخالت آمریکا در آنجا نیز واضح است.

منطقه قفقاز چه اهمیتی دارد که در برهه کنونی به کانونی جدید برای نزاع جهانی تبدیل شده است؟
منطقه قفقاز یک منطقه سرشار از نفت است که باید نفت آن به کشورهای حوزه دریای مدیترانه صادر شود و این چیزی است که آمریکا برای آن برنامه‌ریزی کرده است. به همین خاطر ایالات متحده با حمایت از ائتلاف آذربایجانی-اسرائیلی به عنوان راهرو انتقال این نفت از یک طرف و ایجاد بی‌ثباتی در منطقه قفقاز از طرف دیگر، برای تعمیق بحران و تشدید تنش در این منطقه تلاش می‌کند. این مسئله همچنین به امنیت ملی روسیه ضربه می‌زند.

دخالت خارجی در شعله‌ور شدن آتش جنگ در منطقه قفقاز چه نقشی دارد؟ ایران و روسیه چه نقشی را برای آرام کردن اوضاع انجام می‌دهند؟
به نظر من منافع آمریکا ایجاب می‌کند تا در مرحله کنونی در منطقه قفقاز ایجاد بی‌ثباتی و ناامنی کند، چراکه این اتفاق به امنیت ملی روسیه و ایران آسیب می‌زند، بنابراین ایران و روسیه حق دارند و می‌توانند نقش مهمی برای آرام کردن اوضاع و بازگشت ثبات به منطقه ایفا کنند، چراکه منافع ملی آن‌ها در برقراری ثبات و امنیت در آنجاست.

برخی کارشناسان معتقدند برای منطقه قفقاز نیز سناریویی مانند سناریو سوریه طراحی شده است؛ آیا شما موافق این نظر هستید؟
بله، ترکیه و آذربایجان تلاش می‌کنند تا عناصر مسلح و تروریستی را از سوریه به منطقه قفقاز منتقل کنند و به نظر من در حال حاضر هم تعداد زیادی از آن‌ها را از شمال سوریه منتقل کرده‌اند و در جنگ علیه ارمنستان به کار گرفته شده‌اند که متأسفانه این، تنش در منطقه را تشدید و امکان استمرار آن را فراهم می‌کند. تبدیل منطقه قفقاز به محل حضور تروریست‌ها می‌تواند به امنیت ملی ایران از طریق ایجاد ناامنی در شمال و نیز از طریق ایجاد ناامنی در جنوب روسیه به امنیت این کشور ضربه بزند.

رئیس جمهور ایران در نشست کشورهای عضو سازمان شانگهای از طرف‌های تأثیرگذار در آسیای میانه خواست از تجربه‌هایی مانند سوریه و افغانستان درس عبرت بگیرند؛ روی سخن آقای رئیسی به چه کسانی بود؟
ایران از این طریق هم به آذربایجان و هم به ارمنستان این پیام را داد که از آنچه در سوریه رخ داد درس بگیرند و منطقه را وارد جنگی که نتیجه آن مشخص است نکنند، زیرا هیچ طرفی از بی‌ثباتی در آنجا سود نخواهد برد و این مسئله به زیان همه خواهد بود. همچنین آمریکا باید از نتایجی که پس از دخالت‌های خود در سوریه و افغانستان محقق کرده درس گرفته و پیش از آنکه همه از تنش‌آفرینی آسیب ببینند دخالت‌های خود در منطقه قفقاز را متوقف کند.

باتوجه به آنچه گفته شد تحولات چند هفته آینده در منطقه قفقاز را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟
به نظر من طی هفته‌های آینده به دلیل افزایش دخالت‌های آمریکا و همچنین تنش‌های سیاسی بین کشورها اوضاع در منطقه قفقاز آشفته‌تر خواهد شد. آمریکا از این طریق می‌کوشد تا روسیه را در حلقه‌ای از بحران محاصره کند و از آنجایی که این منطقه در مرزهای شمالی ایران قرار دارد، بالطبع این تحولات برای ایران نیز مضر خواهد بود و جمهوری اسلامی بی‌تردید سیاست‌های لازم را در قبال این بحران‌آفرینی جدید آمریکا اتخاذ خواهد کرد.

خبرنگار: جواد فراهانی